ANALIK İZİNLERİ VE DOĞUM YAPAN KADIN İŞÇİNİN HAKLARI

Doğum Öncesi ve Sonrası İzin

Sigortalı çalışan kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı hafta kanunen çalıştırılmamaları esastır. Kadınlara doğum öncesi ve sonrası için de doğum raporu verilmektedir. Doğum öncesi doğum raporu tekil gebelikler için 32. haftada başlamış olur. Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Bu durumda, izne ayrılacağı tarih en fazla gebeliğin 37. haftası olacaktır. Bu süreçten sonra hamile işçinin çalıştırılmaya devam etmesi kanunen yasaktır. Doğum iznine doktor izni ile geç ayrılan kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre eklenir.

Kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılır.

Doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü hâlinde, doğum sonrası kullanılamayan süreler babaya kullandırılır.

Yukarıda öngörülen süreler işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre doğumdan önce ve sonra gerekirse artırılabilir. Bu süreler hekim raporu ile belirtilir.

Süt Parası Ödeneği

Sigortalı kadınlara veya eşi doğum yapan bireylere verilen süt parası, devletin yeni doğan bebekler için sağladığı bir ödenektir. 

Bireylerin bu emzirme ödeneğinden faydalanabilmesi için çiftlerin doğum yapılan tarihte evli olmaları şarttır.

Emzirme ödeneğinden yararlanmak isteyen kadınların herhangi bir işte çalışmaları şart değildir. Eşi sigortalı ise, yeni doğum yapan kadın da ödenekten faydalanabilmektedir. Süt parasından hem 4/1/A hem 4/1/B kapsamında olanlar yararlanabilmekte bunun için ek şart son bir yıl içinde en az 120 gün primlerinin tam yatırılmış olması gerekmektedir. 

Süt parası sadece bir kereye mahsus ödenen ve 2018 yılı için 132 TL olarak belirlenen bir ödenektir.

Normal şartlarda süt parası almaya hak kazanan anneler veya ebeveynlerin bu hakkı SGK sistemine hastane tarafından otomatik olarak girilmekte ve ek bir talebe gerek kalmadan süt parası ödeneği Ziraat Bankası’na yatmaktadır. Ancak şartların bu şekilde gerçekleşmediği durumlarda bulunulan yerdeki Sosyal İl Müdürlüğü’ne gidilerek talep dilekçesi, doğum raporu ve kimlik belgeleri ile talepte bulunmak gerekmektedir.

Ücretsiz İzin

İsteği halinde kadın işçiye, on altı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde on sekiz haftalık süreden sonra en fazla altı aya kadar ücretsiz izin verilir.

Ücretsiz doğum iznini de belirleyen işçinin kendisidir. İş Kanunu tarafından verilmiş bir hak olduğu için bu iznin kullanımında işverenin onayı aranmaz.

Süt İzni (Emzirme İzni)

Doğum yapan kadınların süt iznine hak kazanmaları için işe geri dönmeleri gerekmektedir. Süt izni işçinin sadece fiilen çalıştığı süreler için geçerlidir. Çalışılmayan günler için süt izni hakkı bulunmaz. Süt izninin amacı, bebeğin günlük anne sütü ihtiyacının karşılanmasıdır.

Süt izni, yeni doğanın bir yaşında olmasına kadar devam eder. Bu şartlarla kadın işçilere günde toplam bir buçuk saat süt izni verilmektedir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler ve bu süre günlük çalışma süresinden sayılır. Çocuk bir yaşına geldiğinde bu izin hakkı otomatik olarak bitmiş olur.

Kanunda süt iznin toplu kullanılmasını engelleyen bir düzenleme bulunmamakla birlikte iznin amacına bakıldığında toplu kullanmanın doktrinde doğru bir uygulama olmayacağı düşünülmektedir. Ancak bazı hallerde işverenler işçilerin talepleri karşısında süt izninin toplu kullanılmasına onay vermektedirler.

Yarım Çalışma

Yeni düzenleme ile doğum sonrası kadına yarım çalışma hakkı tanınmıştır. Ancak kadının yarım çalışma hakkını kullanabilmesi için doğum sonrası analık izninin bitiminden sonra ücretsiz izin kullanmaması gerekmektedir. Kadın altı ay ücretsiz izne çıktıktan sonra tekrar bu hakka başvuramaz. 

Doğum sonrası analık hâli izninin bitiminden itibaren (doğumdan önce 8 hafta doğumdan sonra 8 hafta olarak verilen izinler) çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla kadın işçiye isteği hâlinde;

• birinci doğumda altmış gün,

• ikinci doğumda yüz yirmi gün,

• sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilebilir.

Çoğul doğum hâlinde bu sürelere otuzar gün eklenmektedir.

Yarım çalışma tercih edildiği dönemlerde süt izni hakkı ortadan kalkmaktadır. 

Yarım çalışma sonrası tam zamanlı çalışmaya dönen kadın işçi çocuğu 1 yaşına gelmemişse süt iznini kullanmaya devam edecektir.

İşverenin yarım çalışmayı kabul etmeme yetkisi yoktur, işveren kanunen kabul etmek zorundadır. Burada kadın işçi işverenden normal ücretinin yarısını alacak, devletten de asgari ücretin yarısını alacaktır. Yarım çalışma sırasında bölünebilir tüm haklar da yarıya inecektir. 

Yarım Çalışma Ödeneğine İlişkin Hak Kazanma ve Başvuru Esasları:

İşçinin/Personelin yarım çalışma ödeneğine hak kazanabilmesi için;

• Yarım çalışma yapıyor olması,

• Hak sahipliğine konu olan çocuğun hayatta olması,

• Çalışanların haftalık çalışma süresi olan 45 saatin yarısı kadar fiilen çalışması,

• Ödenekten faydalanacak olan çalışanların adına, doğum ve evlat edinmeden önceki son 3 yılda en az 600 gün işsizlik sigortası primi bildirilmiş olması, 

Başvuru: Doğum ve evlat edinme sonrası analık hali izninin bittiği tarihten itibaren 30 gün içinde İŞKUR’a “doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma belgesi” ile başvuruda bulunulması gerekmektedir. 

Mücbir sebepler dışında, başvuruda gecikilen süre ilgili ödeneği almaya hak kazanılan toplam süreden düşülerek hesaplanmakta ve ödeme yapılmaktadır. Mücbir sebepler belgelendirilmek zorundadır. 

Yarım çalışma Usulü, Ödeme Dönemi ve Günlük Ödeme Miktarı; 

• Yarım çalışmanın belirlenen günlük ve haftalık çalışma süresi içerisinde yapılacağı zaman aralığı, o yerin gelenekleri, işçinin yapmakta olduğu işin niteliği ve işçinin talebi dikkate alınarak işveren tarafından belirlenir. 

• Ödeme dönemi, analık hali izninin bittiği tarihi izleyen günden itibaren başlar. 

• Yarım çalışma süresinin hesaplanmasında doğum ve/veya evlat edinme sayısı dikkate alınır.

• Yarım çalışma ödeneği, çalışılan aya ait aylık prim ve hizmet belgesine ait olan aydan sonraki ikinci ay içerisinde fondan aylık olarak ödenecektir. 

Kısmi Çalışma

Doğum sonrası izinlerin bitiminden sonra (doğum raporu, doğum ücretsiz izni, yarım çalışma) mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden aybaşına kadar anne ya da baba işçi kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilir. Bu talep işveren tarafından karşılanır ve geçerli fesih nedeni sayılmaz.  Bu hükümden evlat edinenlerden de yararlanabilmektedir.

Kanunun verdiği bu haktan yararlanarak kısmi süreli çalışmaya başlayan işçi, aynı çocuk için bir daha bu haktan faydalanmamak üzere tam zamanlı çalışmaya dönebilir. Tam zamanlı çalışmaya dönecek işçi, işverene bunu en az bir ay önce yazılı olarak bildirir. Kadın yerine geçici işçi alınmışsa kadın işine tam zamanlı dönünce geçici işçinin iş sözleşmesi otomatik olarak sona erer. Kadın işçi kısmi çalışma sonrası hiçbir zaman dönmeyeceğini ifade ederse, işverenin iradesine hiç bakılmadan geçici işçi direk kadroya girer ancak bunların daha uygulaması yoktur.

Ebeveynlerden birinin çalışmaması hâlinde, çalışan eş kısmi süreli çalışma talebinde bulunamaz. Bu aslında göstermelik bir şarttır. Sırf başvuru anında çalışıyor göstermek için o gün sabah işe giriş akşam işten çıkış gösterilebilir. 

Kısmı çalışma sürecinde işçi, haftalık 22,5 saate kadar ne kadar saat çalışmak istediğini kendi belirlemektedir. Bunun sınırını, hakkın kötüye kullanımı oluşturmaktadır.